مدرسه علمیه کوثر کاشان

بررسی و نقد روایات دسته دوم

بررسی در متن روایاتی که نزول آیه اکمال را در روز عرفه می داند، ما را به چند اشکال مهم و جدی رهنمون می سازد.

اشکال نخست؛ چگونه ممکن است که با تصریح قرآن مجید، روز عرفه از چنان اهمیتی برخوردار باشد که کفار مأیوس شده و دین به اکمال رسیده باشد و خداوند سبحان نیز از جاودانگی دین خشنود باشد، اما همه مسلمانان از آن روز و اهمیت آن غافل باشند و نسبت به آن روز   بی­تفاوت باشند تا آنجا که یهودیان و مسیحیان، اهمیت آن را به مسلمانان یادآوری کنند!؟ آیا امکان دارد روزی با چنین ویژگیهای ممتازی در مدت کوتاهی پس از رسول الله(صلی الله علیه و آله) به دست فراموشی سپرده شود و تنها خلیفه دوم آن را یادآوری کند؟

اشکال دوم؛ عید فطر و عید قربان دو عید بزرگ و مورد اتفاق نظر تمام مسلمانان می باشد و در تمام کتب فقهی و روایی شیعیان و اهل سنت برای این دو روز احکام و آداب خاصی ذکر شده است اما اگر تمام کتب فقهی اهل سنت را جستجو کنیم، برای روز عرفه به عنوان یک عید، حتی یک حکم و عمل مستحب نمی یابیم.

اشکال سوم؛ عید فطر و عید قربان، دو عیدی هستند که پس از پایان یک سری از محدودیتها و ممنوعیتها تشریع شده اند. مسلمانان پس از پایان یافتن ماه رمضان عید می گیرند زیرا به حکم خداوند در آن ماه در ساعات معینی از شبانه روز از خوردن و آشامیدن و برخی اعمال دیگر ممنوع هستند. در عید قربان نیز مسلمانانی که به حج مشرف شده اند بعد از پایان یافتن یک سلسله از ممنوعیتها جشن می گیرند.

با روشن شدن حال در دو عید فطر و قربان این سؤال پدید می آید که در روز عرفه به چه دلیلی باید جشن گرفت؟ چه محدودیت و ممنوعیتی برداشته می شود؟ حال آنکه در آن روز حجاج همچنان باید از یک سلسله امور پرهیز نمایند تا جائیکه نمی توانند حتی از عطر استفاده کنند یا غذای معطر تناول نمایند.

اشکال چهارم؛ اگرآیه اکمال در روز عرفه نازل شده باشد، دیگر نمی توان آیه ابلاغ را تفسیر و تبیین کرد، و بین این دو آیه تهافت و تضادِ بیّن و آشکاری به وجود خواهد آمد؛ زیرا اکثر علمای اهل سنت می گویند: آیه ابلاغ پس از حجه الوداع و در میان راه مکه و مدینه نازل شده است.

در آیه ابلاغ خداوند سبحان با تهدید و انذار خاصی به پیامبر(ص) می فرماید: «پیام مرا به مردم برسان و اگر چنین نکنی وظیفه خود را انجام نداده­ای» حال اگر آیه اکمال در روز عرفه نازل شده باشد و در آن روز خداوند متعال دین را به کمال و انجام رسانده باشد و کفار از این بابت در یأس و ناامیدی قرار گرفته باشند، دیگر موضوع و پیام مهمی نمانده است که پیامبر(ص) آن را در راه بازگشت از حجه الوداع ابلاغ نمایند، آن هم پیامی که با اتمام رسالت پیامبر(ص) گره و پیوند خورده باشد.

با توجه به اینکه مسئله نازل شدن آیه ابلاغ در حجه الوداع مورد اتفاق همه علمای اهل سنت می باشد، اگر نظر اکثریت اهل سنت را بپذیریم که آیه اکمال نیز در روز غدیر نازل شده است، با کنار هم قرار دادن هر دو آیه­ی ابلاغ و اکمال به یک نتیجه مهم و غیر قابل تردید می رسیم، و آن انتصاب امیرالمرمنین(ع) به ولایت و خلافت بلافصل رسول الله(ص) می باشد.

آخرین سوره نازل شده بر پیامبر(ص)

در توضیح اشکال چهارم باید گفت که اگر بپذیریم آیه اکمال در روز عرفه نازل شده است، دیگر نمی توانیم آیه ابلاغ را تفسیر و تبیین نمائیم؛ زیرا در آیه ابلاغ، خداوند سبحان با شدت و حدّت پیامبر(ص) خود را تهدید می کند که باید آنچه را به تو دستور داده­ایم ابلاغ نمایی. این چه امر مهمی است که پیامبر(ص) باید آن را ابلاغ نماید؟

برخی از علمای اهل سنت به این مسئله پی برده و دریافته اند در صورتی آیه ابلاغ قابل تفسیر است که آیه اکمال در روز غدیر نازل شده باشد، لذا برای رهایی از این بن­بست ادعا کرده­اند که آیه ابلاغ در سالهای نخست بعثت رسول الله(ص)، نازل شده است. خداوند سبحان، در این آیه پیامبر(ص) را مأمور و موظف می کند که حتماً دستورهای او را به همگان ابلاغ نماید؛ زیرا درآن سالها پیامبر(ص) از ابلاغ رسالت خائف بودند. این دسته از علمای اهل سنت باید بدانند که راه حلّ آنان مقرون به صحت نمی باشد زیرا تمام علما و مفسران درجه اول اهل سنت اذعان دارند که سوره مائده آخرین سوره­ای است که بر پیامبر(ص) نازل شد. چگونه امکان دارد سوره مائده آخرین سوره نازل شده بر رسول الله(ص) باشد، اما آیه ابلاغ در سالهای نخست رسالت نازل شده باشد؟

روایات فراوانی در کتب اهل سنت وجود دارد که بیان می کند سوره مائده آخرین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) می باشد. به عنوان نمونه بر چند مورد اشاره می نماییم.

«إنّ آخر سوره نُزّلت، سوره المائده»(1)؛ سوره مائده آخرین سوره ای است که نازل شد.

«نزّلت سوره المائده علی رسول الله(ص) فی حجه الوداع فیما بین مکه و المدینه و هو علی ناقته… فبرکت به راحلته من ثقلها»(2)؛

سوره مائده در حجه الوداع و در منطقه ای میان مکه و مدینه بر پیامبر(ص) نازل شد، در حالیکه ایشان سوار بر شتر بودند… و شتر از سنگینی سوره توقف کرد و نشست.

به خاطر سنگینی آیات سوره مائده به خصوص تهدید و انذار خداوند نسبت به رسول الله(ص) در رابطه با ابلاغ پیام مهم، مرکب پیامبر(ص) از حرکت باز می ایستد و توان حمل ایشان را از دست می دهد.

«قال رسول الله(ص): المائده من آخر القرآن تنزیلا فأحلّوا حلالها و حرّموا حرامها»(3)؛ پیامبر(ص) فرمودند: سوره مائده آخرین سوره نازل شده­ی قرآن می باشد، پس حلال آن را حلال دارید و حرام آن را حرام دانید.

همانطور که بیان کردیم عده ای از اهل سنت بر این نظرند که آیه ابلاغ در سالهای آغازین بعثت نازل شده است. خالی از لطف نیست که بدانیم منشأ این نظریه روایتی است که عایشه نقل می کند. از او نقل شده است که آیه ابلاغ در سالهای نخست رسالت نازل شد و در آن سالها همواره کسانی همراه پیامبر(ص) بودند و از ایشان محافظت می کردند(4). پرسش مهم ما از اهل سنت این است که عایشه در آن سالها کجا بوده و چه سنی داشته است؟ با مراجعه به منابع تاریخی اهل سنت، مطلب جالبی برای ما روشن می شود و آن اینکه در سال دهم بعثت عایشه شش سال داشته و این بدان معنی است که وی در سال چهارم بعثت متولد شده است(5).

از سوی دیگر اگر بپذیریم که آیه ابلاغ در سالهای اول بعثت نازل شده است، اجماع علمای اهل سنت مبنی بر اینکه سوره مائده آخرین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) می باشد را چگونه باید تبیین و توجیه نمود؟

پاورقی:

1. از منابع اهل سنت: مستدرک الحاکم، جلد2، ص311، تفسیر ابن کثیر، جلد2، ص3، مسند احمد، جلد6، ص118، و السنن الکبری، جلد7، ص172.

2. الدر المنثور، جلد2،ص446.

3. همان.

4. همان، ص529.

5. از منابع اهل سنت: طبقات الکبری، جلد8، ص58، وفیات الأعیان، جلد3، ص16 و المنتظم، جلد 3، ص16.

منبع:

«اکمال دین در غدیر حقیقتی انکارناپذیر»، حضرت آیت الله آقای حاج میرسیدمحمد یثربی، انتشارات انصاریان،1387.